Ścigacz.pl

Jerzy Janowski był najwybitniejszym polskim konstruktorem pojazdów sportowych w powojennej historii. Od lat 50. do końca lat 80. jego "Raki", "Kraby", "Promoty" były podstawą rywalizacji w wyścigach samochodowych i motocyklowych w naszym kraju. To prawdziwy człowiek renesansu, zasługujący na obszerną książkę biograficzną. Całe jego życie związane było z motoryzacją - zarówno jako konstruktora, jak i zawodnika. Pasja tworzenia była nierozerwalną częścią jego osobowości, a połączona z ogromnym talentem i praktycznym zmysłem konstrukcyjnym, zaowocowała wieloma pojazdami.

Jerzy Jankowski urodził się 4 lipca 1920 roku w Będzinie. Starty w zawodach motocyklowych rozpoczął w 1936 roku, kolejno w barwach kilku klubów śląskich. W tym samym czasie ujawnił się jego talent konstruktorski. W 1938 roku zmodyfikował do wyścigów seryjną niemiecką setkę DKW RT3.

Pierwsze projekty Jerzego Jankowskiego

Zakres modyfikacji opisał w artykule "Setka super sport" zamieszczonym w marcowym 1939 roku numerze magazynu "Motocykl i Cyclecar". Poczynione zmiany i staranność ich wykonania były imponujące, biorą pod uwagę, że Jankowski miał wówczas tylko 18 lat. Aby usportowić swoja Dekawkę m.in.: podniósł stopień sprężania, powiększył i wypolerował kanały, przeregulował gaźnik, usprawnił przerywacz, zmodyfikował układ wydechowy, przerobił ręczną zmianę biegów na nożną (szybkość obsługi ważna przy rywalizacji sportowej), zastosował resorowanie tylnego koła. Tak przygotowanym motorowerem Jerzy Jankowski osiągną chwilową prędkość 90,7 km/h, a podczas dłuższych wyścigów mógł utrzymywać prędkość ok. 85 km/h. Standardowo fabryczny egzemplarz motoroweru DKW RT 3 osiągał prędkość maksymalną 65 km/h.         

W latach powojennych, już jako dorosły człowiek, Jerzy Jankowski zapisał się chlubnie w historii polskiej motoryzacji. W 1947 roku był organizatorem działu doświadczalnego w kieleckiej fabryce SHL oraz pierwszego po wojnie oficjalnego zespoły sportowego tej fabryki. Co ciekawe nie było jeszcze silników S01 i w motocyklach przygotowanych do rywalizacji zamontowano przedwojenne silniki Villiers 98.

Kolejnym jego wkładem w rozwój sportów motocyklowych w Polsce było przygotowanie kilku egzemplarzy motocykli SHL 125 do rywalizacji wyścigowej i rajdowe. Wersje tych motocykli oznaczał jako: RJ (Rajdowy Janowski) i WJ (Wyścigowy Jankowski).

W sezonie 1949 motocykle SHL 125 RJ 2 startowały w licznych rajdach, m.in.: Rajdzie Świętokrzyskim, Rajdzie Tatrzańskim, Rajdzie WSK Legia (Warszawa - Gdynia) oraz w motocrossach. Zespół fabryczny w tym roku stanowili: Markiewicz, Brun i Jankowski.  Na takiej właśnie maszynie Markiewicz zdobył mistrzostwo Polski w kategorii rajdowej w klasie do 125 cm³.  

Równolegle z wersją rajdową RJ 2 Jankowski tworzył też model wyścigowy WJ 2. Oparty na seryjnej SHL 125 M04 model wyścigowy WJ 2 zadebiutował na imprezach sportowych w sezonie 1949. Prasa pisała, że podczas wyścigu w Warszawie (jednej z eliminacji wyścigowych mistrzostw Polski) SHL 125 WJ 2 pojechał tak dobrze, że wzbudziło to podejrzenia komisji sędziowskiej, czy na pewno jest to 125. Na wniosek sędziów komisja ekspertów, pod przewodnictwem inż. Witolda Rychtera, po wyścigu zbadała silnik owej SHL-ki. Okazało się, że pojemność skokowa była nawet o kilka centymetrów mniejsza od 125, bo Jankowski w nowym cylindrze (o większym użebrowaniu) zostawił spory zapas na ewentualne szlify. Według pomiarów fabrycznych silnik WJ 2 osiągał moc 7,2 KM przy 6200 obr./min. Pozwalało to osiągną na osiągniecie szybkości ok. 97 - 99 km/h.

Jerzy Jankowski i Warszawska Fabryka Motocykli

Z Kielc Jerzy Janowski przeniósł się do Warszawskiej Fabryki Motocykli. Tu wspólnie z Krzysztofem i Stanisławem Brunami, tworzył dział konstrukcyjny. Właśnie tam powstawały liczne prototypy oraz wersje polskich motocykli sportowych, a także pierwsze krajowe skutery, które po fazie prototypowej, zostały wdrożone do produkcji pod nazwą "Osa".

Po pierwszych doświadczeniach z modelem wyścigowym SHL 125 WJ 2, Jerzy Jankowski dalej intensywnie pracował nad usprawnieniem tej wersji, jednak już pod nazwą WFM. Nowa wersja wyścigówki Jankowskiego zadebiutowała w 1953 roku podczas jednego z wyścigów eliminacji mistrzostw Polski. Motocykl ten tworzony był z zupełnie innymi założeniami niż jego poprzednik. W przypadku WJ 2 Jankowski starał się (czy może był do tego zmuszony realiami?) jak najwięcej części zaadaptować z modelu seryjnego. Nowa wyścigówka WFM powstawał w dużej części od podstawa. Wiele elementów i rozwiązań konstrukcyjnych powstało specjalnie na potrzeby tego pojazdu. Choć sporo części wyglądało na seryjne w rzeczywistości były inne. Wyścigówka WFM był w pełni autorskim dziełem Jerzego Jankowskiego.

Pierwsze sukcesy tego motocykla zachęciły Jankowskiego do jeszcze większego wyczynu, w 1954 roku zgłoszono go do próby ustanowienia krajowego rekordu prędkości.    

W 1953 roku, w klasie 125 cm³ (dla motocykli zbudowanych w Polsce) Marcin Biernacki na motocyklu Sokół 125 osiągnął prędkość 107,8 km/h. W niedzielę 7 listopada 1954 roku na szosie pod Łomiankami do próby stanął wyścigowy motocykl WFM 125.

Jankowski był tak pewny swego, że zgłosili WFM-kę w dwóch klasach - 125 i 250. Dla klasy 250 (motocykli polskich) aktualny był wówczas rekord motocykla GAD 250 sprzed roku wynoszący 124,5 km/h. Jankowski się nie przeliczył, jego wyścigowa WFM 125 uzyskała prędkość 128,5 km ustanawiając tym dwa nowe rekordy szybkości w klasie 125 i 250, dla motocykli krajowych.  

W latach 1951 - 1954 Jankowski wspólnie z braćmi Brun zbudował cztery kolejne prototypy motocykla M06. Pierwsze wersje miały nowy silnik S02. Do produkcji seryjne poszedł czwarty prototyp, który otrzymał jednak stary silnik S01. Tym motocykle był powszechnie znany WFM 125 M06, który później dał również początek motocyklom WSK 125.  

W tym samy czasie Jankowski był również współtwórcą kilku prototypów przyszłych polskich skuterów. Finalnie do produkcji skierowano ostatni z nich - skuter Osa. 

Równolegle ze wspomnianymi powyżej działami spod ręki Jankowskiego wyszły też kilka wersji rajdowych i crossowych WFM 125. Brały one dział w rywalizacji w kraju i zagranicą, m.in. prestiżowej Sześciodniówce.

Motocykle w PRL - rzecz o motoryzacji i nie tylko...

Przyjęło się powszechnie mianem "motocykle PRL" określać pojazdy produkcji krajowej: WFM, SHL, WSK, Junak. Jest to jednak wielkie uproszczenie, bo obok wspomnianych jednośladów na naszych drogach można było również spotkać kilkanaście marek motocykli importowanych: Jawa, MZ, CZ, IFA, IŻ, M-72, K-750, Panonia, Lambretta, Peugeot, a także: BMW, Triumph, Norton, BSA,AJS, Harley-Davidson i wiele innych.

O TYM WŁAŚNIE JEST TA KSIĄŻKA "MOTOCYKLE W PRL" »

Niesamowite prototypy Jerzego Jankowskiego

Gdy rozpoczęto produkcje skutera Osa M50 (150 cm³) na jego bazie Jankowski zbudował mikrosamochód Fafik.   

Atmosfera w Warszawskiej Fabryce Motocykli stawała się nieprzyjemna. Coraz więcej sił decyzyjnych mieli tam działacze partyjni niż specjaliści od motoryzacji. Janowski nie mógł się odnaleźć w tych realiach.    

Po odejściu z WFM Jerzy Jankowski rozpoczął prace w kolejnej placówce, która do dziś jest legendarną dla miłośników sportów motorowych. Mowa oczywiście o Ośrodku Techniczno-Zaopatrzeniowym PZMot. (w latach 50. warsztaty te nosiły nazwę: Centralny Ośrodek Doświadczalny PZMot.), mieszczącym się w Warszawie przy ulicy Kickiego. Tam mógł w pełni oddać się swojej pasji tworzenia profesjonalnych pojazdów wyczynowych. Ogółem na swoim koncie miał konstrukcje 23 motocykli i samochodów sportowych oraz 19 patentów z dziedziny motoryzacji. Wyścigowe i rajdowe motocykle Promot, konstrukcji Jerzego Jankowskiego, brały udział w rywalizacji do lat 80.

Równolegle z pracą konstruktora był również aktywnym zawodnikiem sportowym -rajdowym i wyścigowym. W środowisku sportowym zwany był "Jankiel". W drugiej połowie lat 40. kilka razy wystartował w wyścigach żużlowych. W latach 1950 - 1953 zdobył 10 tytułów mistrza i wicemistrza Polski, w kilku klasach w rajdach terenowych i wyścigach motocyklowych. W późniejszych latach był również kilkakrotnym mistrzem Polski w wyścigach samochodowych. Ze sportu motocyklowego wycofał się z powodu poważnego wypadku, w wyniku którego spędził w szpitalu kilka miesięcy.

Jerzy Jankowski zmarł 21 maja 1987 roku. Do końca swoich dni był aktywnie związany z motoryzacją. W jego przypadku była to nierozerwalna część życia - pasja i praca.

Tomasz Szczerbicki
Dziennikarz i autor książek: tomasz-szczerbicki.pl