Po zakończeniu II wojny światowej Polska, zniszczona przez działania wojenne, stanęła przed wyzwaniem odbudowy kraju. Mimo tych trudności, już wkrótce po wojnie rozpoczęto produkcję pierwszych polskich motocykli. Wśród nich znalazły się Sokół 125 oraz SHL M02, które stały się pionierami polskiej motoryzacji w nowej rzeczywistości. Chociaż Sokół był kultową marką przedwojennych motocykli, to mimo to, a może raczej właśnie przez to, ostatecznie komuniści postawili na markę SHL. Oto jak do tego doszło.

Po 2 wojnie światowej Polska znalazła się pod wpływem Związku Radzieckiego i przyjęła ustrój socjalistyczny. Produkcja przemysłowa była centralnie planowana, a decyzje o produkcji zapadały w ministerstwach. Już w 1945 roku powołano do życia Zjednoczenie Przemysłu Motoryzacyjnego, które miało koordynować odbudowę przemysłu motoryzacyjnego w Polsce. Priorytetem była produkcja ciężarówek i ciągników rolniczych. Prywatne użycie samochodów osobowych władze socjalistyczne uważały za obcy ideowo burżuazyjny relikt i tego typu pojazdy miały być używane głównie w firmach i urzędach państwowych oraz jako taksówki. Polacy mieli natomiast masowo poruszać się motocyklami, dlatego pojawiła się konieczność zbudowania w Polsce transportu indywidualnego, opierającego się na małych, tanich i prostych motocyklach. Efektem takiej polityki było to, że produkcja motocykli wystartowała szybciej niż samochodów osobowych i aż do roku 1978 to jednoślady dominowały na polskich drogach.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że dźwiganie polskiego przemysłu z ruin było możliwe dzięki temu, że części inżynierów, techników i wykwalifikowanych robotników, którzy pracowali w przemyśle przed wojną udało się przeżyć i mogli oni wykorzystać swą wiedzę i doświadczenie w odbudowie kraju. Dotyczy to również konstruktorów polskich motocykli. W pierwszej kolejności zajęto się opracowaniem konstrukcji ciężarówki Star 20 oraz ciągnika Ursus C-45, a decyzja o produkcji motocykli została odłożona aż do 1 lipca 1946 roku. Wtedy to wydano instrukcje, by zająć się konstruowaniem lekkiego i prostego w budowie jednośladu dla mas. Postawienie na małe, tanie maszyny było słusznym posunięciem, gdyż na tylko taki pojazd mogło sobie pozwolić zubożałe po wojnie społeczeństwo, a jego obsługa mogła być względnie prosta do "ogarnięcia" nawet przez osoby o niskiej kulturze technicznej.

Jako bazę dla polskiego motocykla wybrano niemiecki model DKW RT 125, który był nowoczesny i prosty w konstrukcji. Dodajmy, że RT 125 był tak powszechnie kopiowany, że stał się bodaj pierwszym motocyklem globalnym, choć nie było to spowodowane polityką niemieckiego producenta, lecz grabieżą myśli technicznej w ramach odszkodowań powojennych. I tak pierwszym, bo nie jedynym, radzieckim motocyklem będącym kopią RT 125 był Kowrow K 55, Anglicy na bazie RT 125 stworzyli BSA Bantam, Amerykanie Harleya-Davidsona S 125 i jego pochodne. W NRD bezpośrednim spadkobiercą dekawki była IFA RT 125. Nawet pierwsza Yamaha YA-1 bazowała na DKW RT 125, choć trzeba przyznać. że japoński producent wprowadził w motocyklu daleko idące zmiany. Opracowanie dokumentacji technicznej pierwszego powojennego polskiego motocykla powierzono dwóm zespołom: Wydziałowi Motocyklowemu Centralnego Biura Technicznego w Warszawie, odpowiedzialnemu za podwozie, oraz Oddziałowi Centralnego Biura Technicznego w Bielsku Białej, odpowiedzialnemu za silnik. W ciągu pięciu miesięcy prace zostały ukończone, a w Zakładach Rowerowych "Apollo" w Czechowicach-Dziedzicach oraz zakładach "Brevillier i Urban" w Ustroniu Śląskim zmontowano cztery prototypy, które otrzymały nazwę Sokół 125 o oznaczeniu M01, od Motocykl 01. Produkcję silników S01 o pojemności 125 ccm zespolonych z trójstopniową skrzynią biegów (jak w niemieckim pierwowzorze) uruchomiono w Państwowych Zakładach Lotniczych nr 3 w Psim Polu koło Wrocławia. Szczegółowe informacje na temat Sokoła 125 o oznaczeniu M01 opisujemy tutaj:

Sokół 125 M01. Opis i historia pierwszego po wojnie motocykla produkowanego w Polsce »

22 lipca 1947 roku dwa motocykle Sokół 125 zostały zaprezentowane w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, co zaowocowało decyzją o rozpoczęciu produkcji seryjnej w Państwowych Zakładach Samochodowych nr 2 przy ul. Mińskiej 25 w Warszawie. Produkcja Sokoła 125 ruszyła w marcu 1948 roku.

SHL M02 - Alternatywa dla Sokoła 125

W Zjednoczeniu Przemysłu Motoryzacyjnego od początku zdawano sobie sprawę, że jeden producent motocykli nie będzie w stanie zaspokoić potrzeb rynku, dlatego jednocześnie, w Kieleckiej Fabryce Wyrobów Blaszanych i Maszyn Rolniczych, rozpoczęto prace nad motocyklem SHL M02, wykorzystującym ten sam silnik S01, co Sokół 125. Prototyp SHL M02 powstał wiosną 1947 roku, a konstrukcja podwozia opierała się na przedwojennym modelu SHL 98, lecz była wzmocniona. SHL M02, choć optycznie podobny do Sokoła, różnił się konstrukcyjnie: miał podwójną ramę kołyskową wykonaną ze stalowych profili ceowych, z połączeniami śrubowymi lub nitowanymi. W obu motocyklach tylne koło zawieszone było na sztywno i oba miały widelec trapezowy. W Sokole golenie widelca miały postać profili zamkniętych, a w SHL otwartych ceowych. Kiedy ogląda się oba motocykle z bliska widać, że Sokół jest bardziej "postarany", za to SHL tańszy w produkcji.

W maju 1947 roku prototyp SHL 125 M02 zaprezentowano na międzynarodowej wystawie motoryzacyjnej w Paryżu, jednak produkcja seryjna tego motocykla ruszyła dopiero na początku 1948 roku ze względu na opóźnienia w dostawie silników. W tym czasie nazwę kieleckiej fabryki przemianowano na Kieleckie Zakłady Wyrobów Metalowych, przy czym zachowano przedwojenne logo SHL. Pierwsze polskie motocykle pochodzące od obu producentów wyjechały na drogi wiosną 1948 roku. Ponieważ, jak już wspomniałem, konstrukcja obu maszyn była podobna podjęto decyzję o jej dalszej unifikacji i na tej podstawie powstał model SHL M03 a w 1949 roku rozpoczęto produkcję modelu SHL M04, takiego jak widoczny na zdjęciach (ten konkretny egzemplarz pochodzi z 1950 roku).

Szybko okazało się że "ssanie" na motocykle było tak duże, że oba zakłady kielecki i warszawski nie były w stanie zaspokoić społecznych potrzeb. Stało się jasne, że bez dalszych inwestycji w rozwój polskiego przemysłu motocyklowego się nie obejdzie. W Zjednoczeniu postanowiono zreorganizować produkcję motocykli. W ramach tej reorganizacji miał powstać jeden duży zakład zdolny produkować jednoślady na skalę wielkoseryjną. Przy okazji podjęto decyzję o zakończeniu produkcji Sokoła 125. U podstaw tej decyzji leżał fakt, że rury do produkcji ramy Sokoła trzeba było importować z Zachodu, gdyż Polska nie produkowała wówczas takich rur. Na scenie pozostał więc tylko motocykl SHL i na nim oparto perspektywy dalszego rozwoju. Kolejnym krokiem reorganizacji było przeniesienie produkcji motocykli do Warszawy. Tak w 1951 roku powstała Warszawska Fabryka Motocykli WFM. W tym celu naprawę samochodów przeniesiono w inne miejsce a cały teren Państwowych Zakładach Samochodowych nr 2 przy ul. Mińskiej 25 zagospodarowano na potrzeby WFM. Załogę warszawskiej fabryki zasilili fachowcy pracujący dotąd w Wydziale Doświadczalnym Kieleckich zakładów z Jerzym Jankowskim na czele, którzy "maczali swe palce" w dotychczasowym rozwoju motocykla SHL oraz budowali na jego bazie wersje rajdowe i wyścigowe. Do WFM przeniesiono zatem produkcję motocykla SHL oraz silnika S01. Pierwsza partia stu motocykli WFM M04 zjechała z linii montażowej w grudniu 1951 roku.

O tym co działo się w polskim przemyśle motocyklowym później opowiem, kiedy przed mój obiektyw trafi jakiś ciekawy późniejszy egzemplarz, natomiast zdjęcia które możecie zobaczyć pod tym artykułem mogły powstać dzięki uprzejmości Rafała Wawrzynieckiego, właściciela obu maszyn, któremu z tego miejsca serdecznie dziękuję.

SHL M02 Dane Techniczne

Na koniec jeszcze garść danych technicznych obu motocykli:

Silnik: Pojemność 123 ccm, moc 4 KM przy 4250 obr./min, moment obrotowy 10 Nm przy 3000 obr./min.

Instalacja elektryczna: Sześciowoltowa, zasilana z iskrownika-prądnicy.

Masa: 80 kg.

Obciążenie: 139 kg.

Koła: Średnica 19 cali.

Prędkość maksymalna: 67 km/h.

Zużycie paliwa: 2,8 l/100 km.

Do czasu przeniesienia produkcji do Warszawy, z kieleckich zakładów wyjechało 18 565 maszyn, a wyprodukowano 2000 Sokołów 125. Decyzja o przeniesieniu produkcji motocykli do Warszawy zaowocowała powstaniem Warszawskiej Fabryki Motocykli WFM w 1951 roku, gdzie kontynuowano produkcję motocykla SHL oraz silnika S01.